Witamina B3

Zapotrzebowanie dzienne na Witaminę B3:

Zalecane normy dietetyczne na Witaminę PP dla różnych grup ludności^*

*(według Dietary Reference Intakes ustalone przez National Academy of Sciences, Food and Nutrition Board, USA)

Witamina B₃ (witamina PP; łac. Acidum nicotinicum) – wspólna nazwa na określenie dwóch związków: kwasu nikotynowego (niacyny, czyli kwasu 3-pirydylokarboksylowego, pochodnej pirydyny) i amidu kwasu nikotynowego (nikotynamidu). Niacyna jest znana również jako czynnik przeciwpelagryczny, stąd niekiedy nazywa się ją również witaminą PP. Może być ona, w przeciwieństwie do innych witamin z grupy B, produkowana w organizmie z podstawowego aminokwasu, tryptofanu. Są to jednak niewielkie ilości i jej najważniejszym źródłem powinno być pożywienie. Należy również pamiętać, że tryptofan należy do aminokwasów egzogennych, czyli takich, które nie mogą być syntetyzowane w organizmie, lecz muszą zostać dostarczone w pożywieniu.

Rola w organizmie

Współdziała w syntezie i rozkładzie węglowodanów, kwasów tłuszczowych i aminokwasów, w przemianach metabolicznych mających na celu uwalnianie energii, uczestniczy w tworzeniu czerwonych ciałek krwi, hamuje toksyczne działanie związków chemicznych i leków, reguluje poziom cholesterolu we krwi, rozszerza naczynia krwionośne, oddziałuje korzystnie na system nerwowy i stan psychiczny, poprawia ukrwienie skóry i kondycję włosów.

Przyczyny niedoboru

Na szerszą skalę, niedobór niacyny czasami występuje w rozwijających się krajach, gdzie głównymi czynnikami powodującymi niedobór są niedożywienie / dieta zawierająca małą ilość niacyny/tryptofanu, oraz alkoholizm^[11]. Także, zdarza się w rejonach gdzie podstawowym pożywieniem jest kukurydza przygotowywana bez procesu nixtamalizacji. Regiony które tradycyjnie poddają kukurydzę nixtamizacji nie mają przypadków niedoboru niacyny.

Do przyczyn niedoboru należą także:

• Długotrwałe stosowanie leków przeciwgruźliczych^[7] – izoniazydów – które są analogami strukturalnymi niacyny;
• Choroba Hartnupów – zaburzenie wchłaniania jelitowego i nerkowego tryptofanu;
• Upośledzone wchłanianie z przewodu pokarmowego;
• Zwiększone zapotrzebowanie na witaminę spowodowane zwiększeniem ilości procesów energetycznych (np. wskutek spożywania dużej ilości cukru);
• Nadmierne zużycie tryptofanu do produkcji serotoniny, co ma miejsce w wypadku nowotworu zwanego rakowiakiem^[12].

Skutki niedoboru

 Osobny artykuł: pelagra.

Małe niedobory niacyny mogą powodować zwolnienie metabolizmu, przez co zmniejszenie tolerancji na zimno.

Duże niedobory niacyny powodują chorobę pelagrę. Charakterystyczne objawy to tzw. „zespół 4d” (dermatitis – zapalenie skóry, diarrhoea – biegunka, dementia – otępienie, death – śmierć). Ponadto mogą występować objawy jak: hiperpigmentacja, zgrubienie skóry, zapalenie jamy ustnej, zapalenie języka, zespół krowiego języka, zaburzenia układu pokarmowego, oraz jeżeli choroba jest nie leczona – śmierć^[13]. Mogą też występować następujące objawy psychiatryczne: poirytowanie, słaba koncentracja, amnezja, majaczenie, lęki, zmęczenie, apatia, nadmierna aktywność, oraz depresja^[13]. Badania wykazały, iż u pacjentów chorych na alkoholową pelagrę, niedobór niacyny może być czynnikiem wpływającym na szybkość postępu, oraz stan objawów.

Przy chorobie Hartnupów dodatkowe objawy to czerwona / łuskowata wysypka, oraz zwiększona wrażliwość skóry na światło słoneczne.

Skutki nadmiaru

Farmakologiczne dozy niacyny (1,5 – 6 g dziennie) mają dermatologiczne skutki uboczne, np. zaczerwienienie, swędzenie, suchość skóry, wysypka – włączając wyprysk, oraz acanthosis nigricans. Także są notowane problemy układu pokarmowego, jak niestrawność, nudności, oraz ostra niewydolność wątroby. Także może wystąpić hiperglikemia, oraz zaburzenia rytmu serca^[14].

Zaczerwienienie skóry zazwyczaj trwa około 15 do 30 minut, czasami występuje razem ze swędzeniem – często bolesnym, głównie w miejscach zakrytych odzieżą. Prostaglandyny są mediatorami tych objawów, dlatego też użycie 300 mg aspiryny pół godziny przed braniem niacyny powoduje zmniejszenie tych objawów. Alternatywnie, jedna tabletka dziennie ibuprofenu może złagodzić te objawy. Także, zaleca się branie niacyny przy posiłkach. Zazwyczaj po kilku tygodniach brania niacyny, u większości osób objawy te przestają występować^[15]. Niacyna o spowolnionym uwalnianiu także ma słabsze efekty uboczne^[16][17]. Według jednych z ostatnich badań, występowanie zaczerwienienia oraz swędzenia było dużo mniejsze przy użyciu niacyny o spowolnionym uwalnianiu^[18]. Jednakże dawki ponad 2 g na dzień mogą powodować uszkodzenie wątroby, szczególnie przy użyciu niacyny o spowolnionym działaniu^[14]. Zazwyczaj uważa się, że zaczerwienienie ma związek z histaminą, jednakże wykazano iż histamina nie ma związku z tymi objawami^[19]. Prostaglandyny są podstawowym, a serotonina drugorzędnym powodem tych objawów^[19].

W badaniach laboratoryjnych wykazano, iż niacyna w dawkach używanych do obniżania cholesterolu może powodować wady wrodzone u testowanych zwierząt. Sugeruje to, że niacyna może mieć zły wpływ na rozwój płodu u ciężarnych kobiet^[14].

Także skutkiem ubocznym dużych dawek niacyny może być hiperurykemia, a przez to pogarszająca się dna moczanowa^[20].

Pomimo tego, iż niacyna w większych dawkach zwiększa zawartość glukozy we osoczu, przez co pogarszając cukrzycę^[14], ostatnie badania wykazały, że wpływ niacyny na poziom cukru w osoczu nie był większy niż 5-10%^[21]. Pacjenci chorzy na cukrzycę, którzy brali lekarstwa na cukrzycę, a także niacynę, nie mieli problemów z brakiem kontroli poziomu cukru. Dlatego też niacyna jest dalej zalecana dla chorych na cukrzycę jako jeden z leków regulujących cholesterol.

W bardzo wysokich dawkach, niacyna może mieć skutki śmiertelne^[22]. Bardzo wysokie dawki niacyny mogą powodować zmiany w plamce żółtej, pogrubianie plamki żółtej oraz siatkówki, co prowadzi do pogorszenia i w konsekwencji utraty zdolności widzenia. Jednakże, te zmiany są odwracalne po odstawieniu niacyny^[23].

Biosynteza oraz chemiczna synteza

Wątroba może syntetyzować niacynę z aminokwasu tryptofan. Synteza niacyny z tryptofanu zależy od enzymów które wymagają witaminy B₆, ryboflawiny, a także enzymów zawierających żelazo. Średnio, 1 mg niacyny może być zsyntetyzowany z 60 mg spożytego tryptofanu. Jednakże, badania nad pelagrą w południowych stanach USA przeprowadzone na początku dwudziestego wieku wskazują, że diety dużej ilości ludzi chorych na pelagrę zawierały wystarczającą ilość tryptofanu aby zapobiec pelagrze, co podważa założenie że 60 mg spożytego tryptofanu jest równoważne 1 mg niacyny^[36].

Poniżej tabela z listą produktów zawierających Itr. Można sortować ( klikając w nagłówek kolumny ) oraz wyszukiwać bez odświeżania strony.